HALDUN TANER: Öyküde Bir Doruk  “Ayışığında Çalışkur”

Burçin MAYA ÇANKAYA

Haldun Taner deyince aklıma öğrencilik yıllarımda sokaklarda afişlerini gördüğüm “Şişhane’ye Yağmur Yağıyordu” öyküsü geliyor. Yol boyunca öyküyü düşünür, hatırladığım cümlelerin getirdiği çağrışımlarla yeni öyküler uydurmaya çalışırdım. Haldun Taner sürekli kendini geliştiren, ömrünü sanata adamış, iyi insan olmadan, iyi yazar olunamayacağına inanan çok yönlü bir kişi olarak edebiyatımızda özel bir yeri olan kıymetli bir yazardır.

İlk baskısı 1954 yılında yapılan Ayışığında Çalışkur, YKY’den yeniden basıldı.[1] Sevgili Hülya Soyşekerci “Hayaller ve Harfler” adlı kitabının “Benzersiz Bir Kültür İnsanı Haldun Taner” başlıklı yazısında bu öyküyü şöyle değerlendirir: Özellikle “Ayışığında Çalışkur”, okuru sık sık şaşırtan, sürekli uyaran üstkurmacalı yapısıyla; ince mizahla yüklü, özgün, ironik ve yabancılaştıran bir metin oluşuyla modernist edebiyatımızın doruklarından biridir.[2]

Uzun öykü kategorisinde değerlendirilebilecek bu öykünün ilk bölümünde herhangi bir öykü okuduğumuz izlenimine kapılırız. Ancak “Hikâyenin Tepkileri“ adlı ikinci bölümde küçük mektuplar ve raporlar görürüz. Bu metinlerin eklenmesiyle öykü başka bir yola girer. Yazarına çoğunlukla tepki içeren bölüm, hikâyede ayrı bir gerçeklik katmanı oluşturmuştur.  Burada eleştiren ya da soru soranlar yalnızca edebi kesimden değildir, farklı sınıfsal kesimlerden insanlar da eleştirilerini ve meraklarını dile getirirler.

“Sonuç“ kısmında öykünün gelen tepkiler nedeniyle yeniden düzenlenerek yazılmış biçimi karşımıza çıkıyor. Yeniden oluşturulan metne eklenenler, okurun kolayca takip edebilmesi için koyu renkle yazılmıştır. Karşılıklı iki sayfanın aslı ve düzeltilmiş hali şeklinde verilmesiyle Taner’in durumun garipliğini mizah yoluyla son derece etkili bir biçimde dile getirdiğini görürüz. Bu bölümde öykünün ilk halinde verilen ahlaki değerlendirme ve davranışlar, yapılan eleştiriler doğrultusunda tam tersine şekilde yazılmıştır. Bu durum yeniden yazılan öykünün yaşanılan çağın ve toplumun gerçekliğinden nasıl uzak hale geldiğini görmemizi sağlamıştır.

“Sonucun Tepkileri” kısmında tepkilere uygun olarak yeniden yazılmış olan öykünün eleştirenlerce olumlu bulunduğunu gösteren yorumları içeren mektuplar verilmiştir.

“Ayışığında Çalışkur”un “Türk öykücülüğündeki önemi anlattıklarından çok anlatım biçiminin orijinalitesinden kaynaklanır.”[3] Geleneksel öykünün getirdiği kurgu yapısından deneysel bir kurgu yapısına geçtiği bu öyküsüyle Haldun Taner’in, öykücülüğümüzde önemli bir yeri var. Bu hikâyede Haldun Taner, metni birden çok anlatıcıdan oluşan bir öykü şeklinde kurgulayıp yazmıştır. Ayışığında Çalışkur öyküsü gerek öykü kahramanlarının çeşitliliği gerekse anlatım zenginliği ile çarpıcı bir anlam yoğunluğu içeren bir yapıya sahiptir.

Haldun Taner, insanların kişilikleri ile ilgili algıyı, seçtiği kahramanların görünümleri, kullandıkları kelimeleri ve davranışlarını bir araya getirerek okuyucuya sezdirir. Öyküdeki insanların düşünce ve davranışlarındaki çelişkilerini, okura böyle incelikle sezdiren öykücü pek azdır.

 Bir mekân olarak Çalışkur Apartmanı, hızla değişen dünyanın gereğine uygun yapılmış, modern hayat olduğunu düşündüğü yaşama hızla uyum sağlamış ya da sağlamaya çalışan, değerler karmaşası içinde sıkışmış insanların yaşadığı bir yer olarak değerlendirilebilir.

Yazarın gözlemciliğinin ve mizahi metne etkileyici bir şekilde aktarabilme yeteneğinin ustaca yansıdığı bu değerli öyküyü, Haldun Taner bizzat kendisi oyunlaştırmıştır. Bence Ayışığında Çalışkur, mutlaka okunması gereken, öyküler dünyasında pırıl pırıl parlayan bir yıldızdır.

Kaynakça

TANER, Haldun. Ayışığında Çalışkur, YKY, İstanbul,2023

SOYŞEKERCİ, Hülya. Hayaller ve Harfler, Komşu Yayınları, İstanbul,2016YALÇIN, S. D.  Haldun Taner’in Hikâyeleri ve Hikâyeciliği, Bilgi Yayınevi, Ankara,1995

[1] Taner, Haldun. Ayışığında Çalışkur, YKY, İstanbul,2023

[2] Soyşekerci, Hülya. Hayaller ve Harfler, s.153, Komşu Yayınları, İstanbul,2016

[3] Yalçın, S. D. (1995), Haldun Taner’in Hikâyeleri ve Hikâyeciliği, s.286, Bilgi Yayınevi, Ankara.