Sanat zehirlenmesi diye literatürde bir terim var.
Kiminde şöyle tezahür ediyor.
Kalbiniz küt küt atmaya başlar. Kıskançlıktan ziyade adını koyamadığınız bir his ise ruhunuzu sıkıştırmaya… Bulunduğunuz yerdeki havayı fantastik bir canavar gizlice emmeye başlamış gibidir. İçinizi kıyan zavallılık hissinin baskısı ile oksijen açlığı çekmeye razı kıpırtısız durursunuz. Gözlerinizi alamadığınız, beyniniz ile birlikte ruhunuzu da ele geçiren sanat eseri karşısında tıpkı bir köle gibi yere kapaklanır ve zavallığınız için af dilenirsiniz. Bu sarsıntı bir deprem gibi alttan vura vura uzaklara savurmak ister. Kıpırtısızsınızdır. Büyülenmişsinizdir. Karşınızda, haklı bir üstünlük kuran ve pervasızca ele geçiren ruhtan dökülen lavların arasında yanarken öylece sersemlemiş dikilirsiniz. Yerinizden kıpırdamak aklınıza dahi gelmez. Bu büyü acı ile olan ilişkinizin dengelerini de değiştirmiştir. Guernica* karşısında her hücresi kanarken toptan acıya teslim olan bir insan ne kadar kaçabilirse o kadar kaçarsınız.
Üstün bir yetenek tarafından ortaya konan sanat eserinin içinde barınan biriciklik, güzelliğe dair tarif edilemez hislerle insanı ele geçirir. Güzellik karşısında hissedilen acizlik en yakıcı duygulardan biridir.
İtalya’nın en ünlü müzelerinden Uffizi Galerisi’ni gezen bir adamın kalbinin Sandro Botticelli’nin ‘Venüs’ün Doğuşu’ tablosuna bakarken durması yüksek sanatın ölümcül etkilerinin de olabileceğini göstermesi açısından önemli. **
‘Yüksek sanata maruz kalma’ sonucunda görülen belirtiler, Parma Manastırı, Kırmızı ve Siyah, Racine ve Shakespeare ve Aşk İksiri kitaplarının yazarı (Marie-Henri Beyle) Stendhal’ı da 1817 yılındaki Floransa’yı ziyareti sırasında ele geçirir. Michelangelo, Machiavelli ve Galileo Galilei’nin mezarlarının bulunduğu Santa Croce Bazilikası’nı gezip bir de üstüne Giotto’nun freskleriyle süslü muhteşem bazilikasını gören Stendhal, kalp çarpıntısı ve halsizlik hissi yaşadığını yazmıştır. Bu yüzden onun adıyla anılsa da bu hastalığın en sık rastlandığı yerlerden birinin Floransa olmasından dolayı; Floransa sendromu olarak da biliniyor.
Sanat Zehirlenmesi Bilimsel Olarak Kanıtlandı**
‘Stendhal / Floransa Sendromu’ ya da ‘sanat zehirlenmesi’ adı verilen bu rahatsızlığın gerçekten var olup olmadığı ve belirtileri bilimsel bir araştırmaya da konu oldu.
Çünkü İtalyan rönesansının başkenti Floransa’yı gezen sanatseverlerde zaman zaman bu belirtilere rastlanıyor, hatta kimileri hastanelik oluyormuş. İtalya’daki bir sanat araştırmaları merkezinin, psikolog ve teknik uzmanlarla iş birliği içinde yaptığı deneyde, Floransa’da bulunan Medici Riccardi Sarayı’nın ziyaretçileri gözlemlenmiş.
Medici Riccardi Sarayı’nda fresklerle süslü şapeli gezen ziyaretçilerin kalp atış ve nefes alış hızları, tansiyonları, göz ve kas hareketleri incelenmiş. Fresklere bakan ziyaretçilerin görüntüleri kaydedilmiş ve kendilerinden eserlere bakarken neler hissettiklerini yazmaları da istenmiş. Deneyde, bazı ziyaretçilerin eserlere bakarken yüz kaslarının gevşediği, gözbebeklerinin küçüldüğü, kalp atışı, nefes alış hızı ve tansiyonlarında değişiklikler olduğu belirlenmiş.
Görsel sanat eserlerine işitsel uyarıcılar da eşlik ettiğinde ise beyindeki aktivitenin daha da arttığı görülmüş. Ziyaretçilerin bazıları da hislerini “aşırı duygulanma” ve “tatlı bir yorgunluk” olarak tanımlamış.
Sanat Zehirlenmesinin Farklı Algılandığı Ülkelerde Yaşamak
Uffizi Galerisi’nde Sandro Botticelli’nin ‘Venüs’ün Doğuşu’ tablosuna bakarken kalbi duran adamla ilgili haberin yayınlandığı sıralarda sanatın derin etkisini anlatan başka bir haber daha yayındaydı. Haber bu kez yüksek sanatı zehirli taraflarıyla algılayanlarla ilgiliydi. Güney Asya ülkesi Maldivler’de sanatçı ve çevreci Jason deCaires Taylor tarafından, bir kısmı deniz üzerinde, bir kısmı denizin içinde yer alacak şekilde yapılan heykelin ülkedeki dini otoriteler tarafından hedef gösterildikten sonra mahkeme tarafından “İslami birliğe, devletin huzuru ve çıkarına aykırı olduğuna” hükmedilerek yıkıldığı yazılıyordu haberde. ****
Maldiv halkı zehirli sanattan kurtarılır da bizim daimi uyanık ahlak bekçilerimiz işe koyulmaz mı? Çizer Ersin Karabulut’un 3 yıl önce Fransa’da yayınlanan bir derginin Korku özel sayısı için çizdiği ve Türkiye’de Uykusuz dergisi tarafından çıkarılan Yeni Yol ekinde de yayınlanan ‘Monsterland’ adlı eseri, 19-22 Mayıs tarihleri arasında gerçekleştirilen ‘Cartoon İstanbul Karikatür ve Mizah Festivali’ kapsamında sergilendiği Müze Gazhane’den kaldırıldı. * Hepimizin ahlakı sanat tarafından zehirlenmekten kurtarıldı. Neyse ki benim gibi sanat zehirlenmesi müptelaları için teknoloji devreye girdi. ‘Monsterland’ NFT haline getirildi.
Sanat Zehirlenmesinden Görsel Sanatlar Kadar Edebi Eserler de Nasibi Almasın mı?
Hem de pek fena bir üçkağıtla. Günışığı Kitaplığı, oldukça kaliteli ve pedagojik uyarıları dikkate alan çocuk kitaplar yayınlayan bir yayınevi. Ancak, 25 ülkede yayınlanan ‘Çıtır Çıtır Felsefe’ serisine ait ‘Küçükler ve Büyükler’ ve ‘Aşk ve Dostluk’ adlı kitapları ile sanatın zehirli kısmı başka yerinden algılayan ve ahlak bekçiliği için her türlü üçkağıdı yapmaktan çekinmeyen bazı çevrelerin hedefine girdi. Malum çevrelerin şikayetine konu olan paragraflar bu iki ayrı kitaptan alınıp yan yana konmuş. Böylece yepyeni anlamlar yüklenmiş. Ekte yayınevinin kamuoyu açıklamasını da görebilirsiniz. Sen git iki kitabı oku. Cımbızla iki cümle seç. Yan yana getir peşine kendin gibileri tak, kamuoyu yarat ve son derece önemli bir yayınevini açıklama yapmak zorunda bırak. Tebrik ediyorum. Ancak keşke bu zekâ kapasitesini özgün yaratıcılıkta eserler ortaya çıkarmak için kullansalardı. Keşke sanatın zevkten zehirleyen tarafında da keyif almayı bilselerdi. İşte o zaman Boticelli’nin Venüs’ün Doğuşu tablosunda çıplak bir kadın yerine, şahane bir esere imza atmış sanatçının yeteneği ile birlikte eserin içerdiğini anlamalara da daha keyifli bir gözle görebilirlerdi.
Siz sanatın zehirleyen tarafının neresindesiniz, hiç düşündünüz mü?
• https://tr.wikipedia.org/wiki/Guernica_(tablo)
• https://tr.sputniknews.com/20181218/muzede-sanat-zehirlenmesi-venus-bakarken-kalbi-durdu-1036687620.html
• https://www.bbc.com/turkce/haberler/2014/06/140627_sanat_zehirlenmesi
• https://tr.sputniknews.com/20180925/islama-aykiri-bulunan-sanat-eseri-imha-edildi-1035354949.html
• https://gazeteoksijen.com/sanat/monsterland-muze-gazhaneyi-karistirdi-154092
