Bucle: ‘Suçu toplum hazırlar, suçu işler’ sözü aslında şöyle ifade ediyor ki; suç zaten hazırdır. Toplum, bireyleri buna teşvik eder. Kohlberg’in ahlak gelişiminde bireyin çocukluğundan beri sosyalleşme sürecinde içinde yaşadığı toplumun değer yargılarını kabullenme ve sosyalleşirken o toplumun iyi ve kötülerini öğrenmesi, bunları tatbik etmesi, bireyleri aslında toplumun hazırladığını söylüyor diyebiliriz. Hatta meşhur ‘Heinz ikilemi’nde şöyle bir soru soruyor Kohlberg: ‘Bir kadın, ender görünen bir hastalıktan ölüm döşeğinde yatmaktadır. Gerekli bütün resmi mercilere başvurmuş, ilacın yarısını karşılayabilecek 2000 doları ancak bulabilmiştir. Heinz eczacıya gidip, eşinin ölmek üzere olduğunu, ilacı mümkünse ucuza verip vermeyeceğini sorar. Eczacı bunu reddeder. Çünkü ilacı kendisi bulmuştur ve zengin olmak istemektedir. Heinz bu durumda ne yapmalıdır. İlacı çalması bir suç mudur?
….
Victor Hugo’ nun ölümsüz eseri Sefiller’in önemli karakteri Jean Val Jean. Sarı kimlik (sabıka kaydı) nedeniyle bir köpeğin samanlık barınağında bile kendisine yer bulamıyor. Hugo, içerisinde yaşadığımız çağda bile görülebilen deforme toplum ve devletin rehabilite ve yeniden kazanabilme konusundaki eksik ve yanlış yönetimlerini o zamanlardan bildiriyor bize.
Kız kardeşinin çocuğunu açlıktan kurtarmak için ekmek çalarken yakalanır ve mahkum olur. Kürek cezası boyunca idarede biriken parasını tahliye olurken sebepsiz kesintiler yaparak eksik ödemişlerdir. Hugo, burada dolaylı olarak şöyle bir soru soruyor; Burada gerçek suçlu kimdir?
Günümüzde bir cezaevini müdürü, o bölgenin belediye başkanı ile mahkum başına 1000 tl üzerinden çevre mezarlıklardaki otları yolmak için anlaşır. Fakat mahkumlara bu ücretin yalnızca beşte birini ödemektedirler. Ve yine bir cezaevinde, üstelik Avrupa Birliği uyum sürecinde geliştirilen model cezaevinde devlet, mahkumlara katıldığı her kurs için para ödemektedir. Fakat tahliye sırasında atılan imzalar arasında söz konusu parayı aldıklarına dair makbuzlar da vardır. Mahkumlar bunu asla fark etmezler. Burada Hugo’nun dolaylı olarak sorduğu soruyu yineliyorum.
Asıl suçlu kim? Ekmek çalan Val Jean, öncesinde teşvik eden, sonrasında dışlayan toplum, kürek cezası boyunca hak ettiği parayı eksik ödeyen hapisane idaresi?